Ekonomi dalgalanır
Ekonomideki gelişmeleri izlemek için grafikler kullanılır. Döviz, borsa, kripto, emtia gibi sürekli değişen fiyatları uzmanlar grafiklerle yorumlar, dalgalanmalara anlam yüklerler. Saatlik, günlük, haftalık gibi kısa vadeli öngörüler, şurada direnç var, kırılırsa şöyle olur, burada destek var, dayanırsa böyle olur gibi yorumlar yaparlar. Kısa vadeli öngörüler parayla para kazanana yarar, inerken satar, çıkarken alır, her değişimden para kazanır. Küçük girişimci gibi emeğiyle para kazanana kısa vadeli öngörüler fayda etmez. İş kurup tutundurmak yıllar alır, parasını işine bağlamışken krize yakalanmak hasar verir.
Ekonomideki uzun vadeli dalgalanmaları öngörmek, en az birkaç yıl iyi gidecek piyasaya girmek, kriz gelmeden aylar önce çıkmak para kazandırır. Ekranlara çıkan ekonomi yorumcuları, “haber değeri” taşıyan kısa vadeli dalgalanmaları anlatır. Küçük girişimcinin kendi sektörünü etkileyen uzun vadeli dalgalanmaları arayıp bulması, sorup öğrenmesi gerekir. Her sektörde yıllara yayılan dalgalanmalar olur. Efsanelerdeki yedi yıllık bolluk, yedi yıllık kıtlık dönemleri gibi, ekonomilerde de sürekli tekrarlanan iyi ve kötü zamanlar olur. Grafikteki ABD konut fiyat endeksinin iniş çıkışları gibi. Dalgalanmanın bir mekanizması vardır, örneğin konut fiyatı artınca müteahhitler inşaata girişir, konut fazlası olunca alıcılar seçici olur, iniş çıkış on yıl sürer. Küçük girişimci açısından bakarsak, alıcı çoksa her emlakçı iş yapar, işlerin durmuşsa işi bilen para kazanır.
Emlakçıysanız, emlak işindeki dalgalanmayı görmelisiniz. Bazı işler uzun dönemli rağbet görür, rekabet artınca durulur, cep telefonu, konfeksiyon, fast food, kafe gibi. Bazı işlerse kısa dönemli moda olur, sonra kaybolur bardakta mısırcı, lokmacı gibi. Ekonomideki dalgalanmanın mekanizması, işlerin rağbet görmesinden farklı, işler topluca açılıyor, kapanıyor. Ülkemizde küçük işletmecilerin izlemesi gereken iki önemli dalgalanma var, enflasyon ve kur makası.
Enflasyon
Enflasyon ticarin yapısını, ahlakını temelden değiştirir. Enflasyon düşükse yatırımcı uzun vadeli düşünür, yatırımlar artar, piyasa düzene girer, iyiyi ucuza yapma yarışı başlar. Enflasyon yüksekse yatırımcı kısa vadeli düşünür, yatırımdan kaçınır fırsat kovalar, ödemeler geciktirilir, peşin satışa dönülür işler yavaşlar, müşteri mala hücum eder fiyatlar şişer. Yüksek enflasyonda perakende yatırımının 2 yılda dönmesi beklenir, düşük enflasyonda 5 yıl makul bulunur. Kısa sürede dönüş bekleyen fiyatına fazla kar eder, enflasyonu körükler. Yüksek enflasyonu stagflasyon izler, fiyatlar artar ama alıcı çıkmaz. Son durak hiperenflasyon, para pul olur, insanlar sokağa dökülür, fiyatlar her gün katlanır, halk fakirleşir, hükümet gider. Geçmişte Avrupa’da ve dünyada birçok ülke bunu yaşadı, Venezuela halen yaşıyor. Enflasyon uyuşturucu gibidir, piyasa alışırsa bırakamaz, sonuna kadar gider. Enflasyonun musluğu hükümetin elindedir, topladığı vergiyle yetinirse paranın değerini korur, para basıp harcarsa enflasyonu körükler.
Enflasyon grafiğinde yaşadığımız dönemleri görebiliriz.
1980 öncesi dışa kapalı dönemdi, Kıbrıs savaşı sonrası ambargoda artmayan enflasyon, anarşiyle patladı, askeri darbeyle bitti. 1980 sonrası dışa açılma dönemiydi, liberal ekonomi, ithalatı patlattı, koalisyon hükümetleriyle enflasyon kronikleşti. 14 hükümet değişti, değişen bir şey olmadı. Bankalar battı, Derviş geldi, ekonomiyi bağımsız kurumlara bağladı. Koalisyon dağılınca vatandaş eski partilerden umudu kesti, yeni kurulmuş parti tek başına iktidar oldu. 2002 sonrası yönetime disiplin ve istikrar geldi. Avrupa Birliği uyum yasaları iş hayatını düzene soktu. İhracat arttı, ithalat patladı, dünya markaları geldi. Eski usul iş yapanlar zorlandı, daha iyiyi daha ucuza verenler zincirleşti. ABD’nin büyük Ortadoğu projesi, global kriz sonrası parasal genişleme, bir kuşak bir yol yatırımları bize yaradı, özelleştirmeyle, yatırımla, krediyle, ülkeye döviz yağdı. 2018’den sonra döviz girişi yavaşladı, döviz ve enflasyon kıpırdandı, 2021’de patladı. Enflasyona alışkın olmayan iş dünyası bocalıyor, ekonomi kökten değişiyor.
Kur makası
2002’den sonra döviz boldu, kredi ucuzdu, yabancı yatırımcı çoktu. Kur artışı (mavi eğri, TCMB) fiyat artışının (kırmızı eğri, TÜİK) altında kaldı. TL değerlendi, ithal mallar ucuzladı, sanayici ezildi, ithalatçı sevindi. Dış borç 100’den 500 milyar $’a çıktı. Teşvik, özelleştirme, servet affı, vatandaşlık, megaprojelerin kredileri, döviz girişi sağladı. Turizm geliri yıllık 30 milyar $, kaynağı belirsiz döviz girişi toplam 350 milyar $ oldu. 15 yıl boyunca döviz çokluğundan mavi eğri kırmızı eğrinin altında kaldı. 2018’de makas kapandı, kurlar katlandı, 2021’den sonra temel girdilerin fiyatı üçe, beşe katlandı, seçim öncesi döviz tutuluyor. Enflasyon ve kur sonuçta dengelenecek. Türkiye ekonomisinin zayıf karnı, tasarruf az, sermaye yetersiz, devlet borçla, ekonomi dövizle dönüyor.
2000 sonrası kur makası grafiğinde yeşil TCMB faizi, mavi TCMB döviz sepeti kur artışı, kırmızı TÜİK enflasyonu. Kur artışı dalgalanırken faiz nedense sabit kalıyor. Bu dalgalanma, sıcak para gelsin diye verilen taviz, yabancı yüksek kurdan döviz bozdurur, TL’ye çevirip faizini alır, düşük kurdan dövizini alır gider. Bu şekilde kendi ülkesinde %1 alacaksa, Türkiye’de %10 kazanır. Son 20 yıldaki 9 dalgada bu olmuş, son dalgada oyun bozulmuş.
Sörfçü dalgadan korkmaz
Dalgalanma hep oluyorsa kaçınılmazdır, ama önlem alınabilir. Denizdeki dalgayı beklemeyen boğulur, bekleyen sörf yapar. Kabahat dalgada değil, hazırlıksız yakalananda. Ekonomideki köklü değişimin işaretçisi olan enflasyon ve kur makası dalgalanmalarına küçük işletmeciler dikkat kesilmeli. İş kuracaksanız temkinli olun. Kur makası kapanırken arada kalmayın. Enflasyon
ortamında düşük yatırımlı, az masraflı, az elemanlı, paket servisi olan işlere girin. Sistem kurun, eğitim verin, franchise verin, internetten satın, esnek olun, dükkana, ustaya mahkum olmayın. Maliyetlerinizi kaydedin, haftalık izleyin, verimli çalışın, tasarruf edin, fiyatlarınızı düşük tutun.
